ارتفاع کوههای ایران بقدری بلند است که از تأثیر بادهای مرطوب دریای مازندران، دریای مدیترانه و خلیج فارس در نواحی داخلی ایران جلوگیری میکند. به همین سبب، دامنه‌های خارجی این کوهها دارای آب و هوای مرطوب بوده و دامنه‌های داخلی آن خشک است. در کرانه‌های جنوبی دریای مازندران، آب و هوا معتدل و میزان بارندگی آن به ویژه در سواحل غربی گیلان بیشتر از دیگر نقاط است.
مقدار متوسط گرمای سالانه در حدود 18 درجه سانتیگراد است. آب و هوای قسمت غربی کشور مدیترانه‌ای است و در نواحی جنوبی آن، آب و هوای نیمه صحرایی گرم نیز بر آن تأثیر می‌گذارد. در این نواحی، تابستانها با گرمای سختی در دره‌ها و هوای معتدل در ارتفاعات همراه بوده و در زمستانها هوای معتدل در دره‌ها و سرمای سخت در ارتفاعات حکمفرماست.
در نواحی جنوبی، با وجود هوای مرطوبی که در سرتاسر این منطقه حاکم است، میزان حرارت بالاست، به طوری که حداکثر گرما در خوزستان به 54 درجه سانتیگراد نیز می‌رسد. از ویژگیهای این ناحیه تابستانهای گرم و زمستانهای معتدل است و اختلاف درجه حرارت در فصول مختلف و شب و روز زیاد نیست. به سبب وجود کوههای البرز در شمال و رشته کوههای ابرسن در غرب کشور، نواحی داخلی فلات ایران دارای آب و هوای خشک و بیابانی است. با توجه به مطالب بالا، سه نوع آب و هوا به طور کلی در ایران دیده می‌شود :
آب و هوای بیابانی و نیمه بیابانی، آب و هوای معتدل کوهستانی و آب و هوای معتدل مازندرانی.
مشخصات جغرافیایی ایران
کشـور ایران بـا وسعـت 1،640،195 کیلومتـر مربـع در نیمـه جنـوبی منطقه معتدل شمالی بین ΄03، °25 و ΄47، °39 عرض شمالی از خط استوا و ΄14، °44 و ΄20، °63 طول شرقی از نصف النهار گرینویچ قرار دارد. حدود 90 درصد از خاک کشور در محدوده فلات ایران واقع شده است. سرزمین ایران بطور کلی کوهستانی و نیمه خشک بوده و میانگین ارتفاع آن بیش از 1200 متر از سطح دریاست. بیش از نیمی از مساحت کشور را کوهها و ارتفاعات، یک چهارم آن را دشت ها و کمتر از یک چهارم دیگر آن را نیز زمین های در دست کشت تشکیل می دهد. پست ترین نقطه داخلی با ارتفاع 56 متر در چاله لوت و بلند ترین آن قله دماوند با ارتفاع 5610 متر در میان رشته کوه البرز قرار دارد، در کناره جنوبی دریای خزر ارتفاع زمین 28 متر پایین تر از سطح دریای آزاد می باشد.
مشخصات طبیعی
از نظر توپولوژی و مورفولوژی سرزمین ایران فلات نسبتا مرتفعی است که در بخش میانی کمربند چین خورده آلپ ـ هیمالیا قرار دارد. این رشته ارتفاعات عظیم که از اروپا تا آسیای مرکزی ادامه پیدا می کند، در ایران به دو شاخه کوههای البرز و زاگرس تقسیم می شود. شاخه جنوبی، رشته کوه زاگرس را می سازد که به صورت دیواره ای عظیم، ایران مرکزی را از جلگه بین النهرین جدا می سازد. این رشته در جنوب خاوری بصورت سدی تمام سواحل خلیج فارس را پوشانده و به رشته مکران وصل و وارد خاک پاکستان می شود.
شاخه شمالی، رشته البرز را بوجود آورده که از طرف شمال حوزه داخلی را از دریای خزر، و پس از اتصال به رشته کپه داغ، که امتداد شمال باختری ـ جنوب خاوری دارد، از صحرای قره قوم و خوارزم جدا می کند. در این نواحی قسمتی از رشته کوههای خاوری ایران با راستای شمالی ـ جنوبی که بین بلوک لوت در باختر و بلوک هلمند در خاور قرار دارد از شمال به کفه های خواب و از جنوب به رشته مکران می رسد و حصار حوزه مرکزی ایران را کامل می کند.
رشته سوم در قسمت میانی رشته البرز و زاگرس با راستای شمال باختری ـ جنوب خاوری در داخل پهنه فلات مانند مرکزی، ضمن برخورد با هسته های موجود مرکز ایران، اشکالی متنوع از حوزه های بسته یا دریاچه ای بوجود می آورد که ریخت شناسی کنونی دشت های داخلی را شکل داده است.
آب و هوا
بخش اعظم ایران در مقیاس جریان های عمومی نصف النهار جوی، منطبق بر ناحیه نشست هوا است و به این اعتبار، در یک الگوی یکنواخت توزیع اقلیم، در منطقه کمربند مناطق خشک و بیابانی جهان واقع شده است، با این وجود، تنوع اقلیمی در ایران بسیار زیاد است.
سه نوع آب و هوا را می توان در ایران تشخیص داد.
ـ آب و هوای بیابانی و نیمه بیابانی: بخش های وسیعی از سرزمین های داخلی و کناره های جنوبی ایران دارای این نوع آب و هواست. از ویژگی های این نوع آب و هوا وجود دوره گرمای خشک و طولانی است که گاه بیش از هفت ماه از سال را در بر می گیرد. میزان بارش سالیانه در این نواحی بین 30 ـ 25 میلی متر متغیر است.
ـ آب و هوای کوهستانی: که خود به دو نوع آب و هوای سرد کوهستانی و آب و هوای معتدل کوهستانی تقسیم می شود.
ـ آب و هوای سرد کوهستانی که حدود 40000 کیلومتر مربع از خاک ایران را به خود اختصاص می دهد. میزان بارش سالیانه در این نواحی بیش از 500 میلی متر است.
ـ آب و هوای معتدل کوهستانی که حدود 300000 کیلومتر مربع از خاک ایران را به خود اختصاص داده و میزان بارش سالیانه آن از 250 میلی متر تا 600 میلی متر متغیر است.
ـ آب و هوای خزری: که ناحیه باریک و کم وسعتی است میان دریای خزر و رشته کوه البرز، با میزان بارش سالیانه بین 600 تا 2000 میلی متر.
شکل2: نقشه متوسط بارندگی ایران
شکل3: نقشه نواحی اقلیمی ایران تنوع اقلیم های ایران معلول عوامل متداخلی است که از مهمترین آنها، گسترش عرض جغرافیایی، امتداد کوهستانها و تغییرات فاحش ارتفاعات در گستره پهناور کشور و بالاخره موقعیت سرزمین نسبت به دریا ها و گستره های آبی مجاور و دور را می توان نام برد.
محیط زیست
اکوسیستم های خشکی و دریایی، گونه های مختلف حیات، دریا ها و رودخانه ها، تالابها، جنگل ها و مراتع از عناصر تشکیل دهنده محیط زیست طبیعی به شمار می روند و هر یک به گونه ای در ایجاد شرایط پایداری حیات موثر واقع می شوند.
اگرچه بخش وسیعی از کشور را مناطق کویری و نیمه خشک و فلات مرتفع تشکیل می دهد و میزان بارندگی در سطح کشور کم است و تهدیدات علیه محیط زیست طبیعی جدی است ولی ایران از نظر تنوع در محیط زیست طبیعی از وضعیت خوبی برخوردار بوده و نمونه هایی از غنی ترین منابع طبیعی را می توان در کشور مشاهده نمود. ایران از نظر تعداد گونه های گیاهی یکی از فلورهای غنی جهان بوده و تالاب های کشور نیز به عنوان یکی از منابع غنی زیست محیطی تلقی می شود . عوامل ایجاد آب و هوای ایران را می‌‌توان به دو دسته درونی و بیرونی تقسیم کرد: کشور ایران به سبب گستردگی عرض زیاد و وجود کوهستانهای بسیاری که آنرا در بر گرفته اند و همچنین صدها هزار کیلومتر مربع زمینهای بیابانی و همجواری با دو دریای بزرگ در شمال و جنوب (عوامل درونی) و نیز به علت قرار داشتن در مجاورت نسبی اروپا و دریای مدیترانه و صحرای بزرگ افریقا و اقیانوس هند و مرتفعات داخلی آسیا و سرزمین وسیع سرد سیبری (عوامل بیرونی)، دارای آنچنان تنوعی در اقلیم است که در کمتر کشوری دیده می شود. دمای هوا از کمتر از 30- (اردبیل) تا بیشتر از 60 درجه سانتی گراد (برخی مناطق جنوبی و یا کویرهای مرکزی ایران) تفاوت می کند و باران متوسط سالانه ی آن از کمتر از 5 سانتی متر تا نزدیک 2 متر تغییرپذیر است و در میان این متغیرهاست که آثار عوامل درونی و بیرونی آب و هواهای متعدد و متنوعی پدید می‌‌آورد. عرض جغرافیایی و ارتفاع از مهمترین عوامل ایجاد تغییرات آب و هوا در ایران می‌باشند. جنوبی ترین نقطه ایران تنها یک تا دو درجه با مدار راس السرطان فاصله دارد و در نتیجه نواحی جنوبی کشور در تمام سال دستخوش گرماست. از طرف دیگر در بخشهای شمالی (به استثنای سواحل خزر که تحت تاثیر آن دریا قرار دارند) و همچنین در کوهستانها گرما در تابستانها به ندرت بروز میکند و اغلب در سال، 3 تا 4 ماه هر روز یخبندان، یعنی سرمای زیر صفر دارند.
اثر دوری و نزدیکی دریا را می‌‌توان از مقایسه باران بسیار و پوشش گیاهی غنی و شرایط انسانی سواحل دریای خزر با بیابانهای خشک، بی آب و علف و خالی از سکنه مرکز ایران به خوبی درک کرد. امتداد رشته کوهها و قرار داشتن آنها در مقابل یا موازات بادها و جریانات هوا نیز از عواملی است که همواره در تغییر آب و هوا مؤثر است. در رشته کوههایی که در مقابل بادهای مرطوب قرار دارند، میان دامنه های رو به باد و پشت به باد تفاوت زیادی از نظر مقدار باران و پوشش گیاهی وجود دارد.
زيبايي‌ها و جاذبه‌هاي كشورعزيزمان ايران زمين كه به حق عنوان سرزمين عجايب را به خود اختصاص داده، به حدي است كه نه با نوشتن قابل توصيف هست و نه با ديدن! چون طبيعت به ايران چنان جاذبه‌اي داده كه حتي ديدن تعداد كمي از اين جاذبه‌ها در سال‌هاي متوالي براي جهانگردان و ايرانگردان امكانپذير نيست. شايد از همين رو باشد كه عده‌اي از جهانگرداني كه ايران را از نزديك ديده‌اند از اين كشور به عنوان جهاني در يك مرز نام مي‌برند.
شايد اگر برنامه‌ريزي‌هاي گردشگري جواب مي داد و به لحاظ آماري، گردشگراني همپا با كشورهاي پيشرو در توريسم از ايران بازديد مي‌كردند؛ آنگاه خود آنها متوجه مي‌شدند كه در اين مدت تماشا و نظاره چه آثاري را از دست داده‌اند؟.
به گزارش خبرنگار ايسنا، جاذبه‌هاي تاريخي، فرهنگي، باستاني، تنوع فرهنگي، ميراث غني و جاودان تمدني و بشري، كويرها ،جنگل‌ها، درياها، بيابان‌ها، درياچه‌ها، تالابها، روستاهاي شگرف تاريخي و تمدني و ... همه و همه دست به دست هم داده‌اند تا از ايران جهاني بسازند در يك مرز كه هر گردشگري را پس از تماشاي بخشي از اين جاذبه‌ها غرق در حيرت و تعجب بسازد. حال آنكه ايراني كه ما مي‌شناسيم فقط اين‌ها نيست! در اين ميان برخي از اين جاذبه‌ها خود به تنهايي قادرند تا ايران را به پايلوت گردشگري منطقه تبديل كنند.
اگر امارات و شيخ‌نشين‌هاي عربي با احداث سواحل مصنوعي و ... گردشگري خود را توسعه بخشيده‌اند. صرف وجود جاذبه‌اي به نام آبشارهاي ايرانزمين كافي است تا در صورت برنامه‌ريزي تمامي معادلات موجود در گردشگري منطقه را به هم بريزد. به اين ترتيب ايراني كه ما مي‌شناسيم، ايراني است كه فقط بايد با خودش سنجيده شود، ايران به لحاظ جاذبه‌هاي گردشگري و فرهنگي نه قابل قياس با كشورهاي ديگر است و نه اينكه مي توان اين قياس را انجام داد. ايران، ايران است. كشوري برخوردار از هزاران هزار جاذبه كه اينك چشم‌انتظار گردشگران نشسته است.
در اين گزارش اشاره رفت كه تنها آبشارهاي ايرانزمين قادراست تا با تمامي جاذبه‌هاي كشو‌هاي عربي رقابت كند، اما اين نه نقطه‌ي پايان كه نقطه‌ي آغازيني است در معرفي جاذبه‌هاي گردشگري و تاريخي. آنچه كه در پي مي آيد مروري است بر تعدادي محدود از آبشا‌هاي ايرانزمين تا سخن كارشناساني كه گفته‌اند ايران جهاني است در يك مرز، به طور بهتري نمود يابد.
هر چند كه اطلاع دقيقي از تعداد آبشارهاي كشوري وجود ندارد؛ اما با توجه به كوهستاني بودن بخش عمده‌اي از ايران، آبشارها در بخش‌هاي زيادي از كشورمان مشاهده مي‌شوند. طوري كه در سايه اين امر جذابيت‌هاي خاصي در محيط‌هاي كوهستاني به وجود آمده و خانوا‌هاي ايراني به ويژه در ايام تعطيلات دوست دارند كه از اين محيط‌ها بازديد كنند.
آبشار آسياب خرابه واقع در جلفا يكي از همين نمونه‌ها به شمار مي‌آيد. اين آبشار يكي از زيباترين نقاط ديار آذربايجان پيرامون شهر جلفا است كه به‌علت بقاياي ويرانه‌هاي يك آسياب آبي، به اين نام مشهور شده است. در اين منطقه چشمه‌اي وجود دارد كه آب‌آن از كوه كيامكي تامين مي‌شود. در كناراين چشمه درختان زيادي از جمله انجير روييده‌اند. آب پس از تبديل به آبشاري بسيارزيبا به ارتفاع حدود 10 متر به يك جويبار در ته دره مي‌پيوندد. در سمت راست ته دره آبشارهاي فراواني بوجودآمده و تمام سطح ديواره‌ها از خزه و گياهان آبزي پوشيده شده است. صدها آبشار كوچك و بزرگ و صداي‌يكنواخت ريزش آب، چشم‌انداز بديع و هواي خنك از عناصر جذاب و دلپذير اين آبشار است.
استان مازندران نيز به دليل شيب تند سلسله جبال البرز كه سرچشمه رودهاي فراواني است، آبشارهاي كوچك و بزرگ متعددي را در خود جا داده است. از آن‌جايي كه اكثر اين آبشارها در ارتفاعات و دامنه‌هاي بلند البرز قرار گرفته‌اند، اقليمي مساعد و هوايي‌دلپذير به ويژه در فصول بهار و تابستان دارند هستند. اهم اين آبشارها عبارتند از: آبشار آمل، آبشار ايج يا ده‌قلو و آبشار هريجان
به گزارش ايسنا از استان كهگيلويه و بويراحمد نيز بايد به عنوان شهر آبشارها نام برد. اين استان زيباي كشورمان آبشا‌هاي فراوان و بسيار زيبايي دارد كه همواره از عوامل مهم توسعه اكوتوريسم اين استان محسوب مي‌شوند.
نظرات شما عزیزان:
